ในวันสตรีสากล (International Women's Day) ที่เราร่วมเฉลิมฉลองและยกย่องบทบาทสำคัญของผู้หญิงในทุกภาคส่วนของสังคม สิ่งหนึ่งที่ไม่ควรมองข้าม คือ บทบาทของนักออกแบบสตรี ที่มีต่อการพัฒนาและส่งเสริมชุมชนของเรา นักออกแบบหญิงไม่เพียงแต่สร้างสรรค์ผลงานที่สวยงามและมีเอกลักษณ์ แต่ยังเป็นแรงขับเคลื่อนสำคัญในการแก้ไขปัญหาทางสังคมและสร้างการเปลี่ยนแปลงที่ยั่งยืนในสภาพแวดล้อมต่าง ๆ จากการออกแบบผลิตภัณฑ์ที่ยั่งยืน ไปจนถึงการออกแบบพื้นที่ที่สนับสนุนความเสมอภาคและความเป็นธรรม พวกเธอเป็นส่วนหนึ่งที่มีอิทธิพลอย่างมากในการเปลี่ยนแปลงโลกในทางที่ดีขึ้น ในบทความนี้ เราจะได้สำรวจบทบาทของนักออกแบบสตรีที่ทุ่มเทให้กับการพัฒนาชุมชน โดยเน้นไปที่วิธีที่พวกเธอใช้ความคิดสร้างสรรค์และทักษะในการออกแบบเพื่อสร้างสังคมที่ดีขึ้นสำหรับทุกคน

ม.ล.จิรทิพย์ เทวกุล (จั่น) ศิษย์เก่าจากสาขาวิชาสถาปัตยกรรม (Tect’3) คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์และการผังเมือง มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ นอกจากนี้ยังเป็นผู้ร่วมก่อตั้ง JAK REWARD TECHNOLOGY: ธุรกิจเพื่อสังคมในการบูรณาการเทคโนโลยีเข้าสู่การแก้ปัญหาในระดับชุมชนและสิ่งแวดล้อม

ชวนคุย 10 ประเด็นกับ ม.ล.จิรทิพย์ เทวกุล นักออกแบบหญิงที่ขับเคลื่อนชุมชน: อีกหนึ่งมุมมองที่คุณไม่ควรพลาด

บทบาทของนักออกแบบหญิงต่อการพัฒนาชุมชน
“คิดว่าเป็น Role ที่มีบทบาทสำคัญ เพราะการพัฒนาชุมชนหรือเมืองนั้นมีความซับซ้อน การเป็นนักออกแบบมันคือการเป็นนักแก้ปัญหา ที่ทำให้เราต้องมีความเข้าใจ Users หรือ Stakeholders และบริบทของปัญหาได้อย่างลึกซึ้ง และคิดวิธีการแก้ไขปัญหาได้อย่างสร้างสรรค์ นอกกรอบจากการแก้ไขปัญหาของชุมชนเดิม ๆ”

การออกแบบกับแก้ปัญหาทางสังคมที่ชุมชนเผชิญ
“มันฝึกให้เราทำอย่างมีกระบวนการ หมายถึง เราต้องออกแบบกระบวนการที่จะแก้ปัญหาอย่างเป็นขั้นตอน โดยต้องเริ่มจากการมี Empathy กับกลุ่มเป้าหมายที่เราต้องการจะช่วยเค้า และ Stakeholders รวมถึงวิเคราะห์บริบทของปัญหาได้อย่างลึกซึ้งก่อนที่จะออกแบบกำหนดเป้าหมายและวิธีแก้ปัญหาได้อย่างสร้างสรรค์ ซึ่งในการคิดวิธีการแก้ปัญหานั้นมันก็ไม่ใช่เราคิดคนเดียว เพราะเรื่องการแก้ปัญหาของเมืองหรือชุมชน เราแก้คนเดียวไม่ได้ “เราต้องสร้างจิตสำนึกร่วมให้ชุมชน” และ Stakeholders ที่เกี่ยวข้องมาร่วมกันขับเคลื่อนในการแก้ปัญหาด้วย ดังนั้นเราก็สามารถใช้กระบวนการออกแบบอย่างสร้างสรรค์ในการสร้างการมีส่วนร่วมให้คนเหล่านั้นมาสร้างวงคุย ร่วมคิด ร่วมสร้างวิธีการแก้ปัญหาที่ตอบโจทย์พวกเค้าได้”

ผลกระทบ? ของการเป็นนักออกแบบหญิง
“คิดว่ามีผลในด้านที่ดี เพราะทำให้เรามี Empathy สูง มีความพยายามที่จะเข้าใจปัญหาของชุมชน และการสร้างกระบวนการออกแบบที่ Inclusive มากขึ้น (หมายถึง การพยายามนึกถึงคนอื่น ๆ ที่มีส่วนเกี่ยวข้องการแก้ปัญหาให้มามีส่วนร่วมในการแก้ปัญหา ที่ครอบคลุมมากยิ่งขึ้น)”

การออกแบบกับการสร้างโอกาสใหม่ๆ ให้กับผู้หญิงในชุมชน
“จากประสบการณ์การทำงานที่ผ่านมา เราเห็นว่าคนที่เป็นผู้ขับเคลื่อนในการแก้ปัญหาในชุมชน เช่น เรื่องสุขภาวะ เศรษฐกิจในชุมชน ส่วนมากเป็นกลุ่มผู้หญิงทั้งสิ้น เช่น กลุ่มแม่บ้าน กลุ่มอสม ดังนั้นหากมีโครงการ หรือแผนในการพัฒนาต่าง ๆ ที่จะเกิดขึ้นในชุมชนชน เราต้องเสริมศักยภาพเหล่านี้ เพื่อสร้างโอกาสให้เค้าเป็นผู้นำในการแก้ปัญหาของชุมชนได้”

"วันสตรีสากล” โอกาสที่ดีในการสะท้อนบทบาทของนักออกแบบหญิงในสังคม
“เป็นโอกาสที่ดีในการสะท้อนมุมมองของการทำงานของนักออกแบบหญิง ที่ไม่ใช่การออกแบบเชิงกายภาพอย่างเดียว แต่เป็นการออกแบบกระบวนการหรือกระบวนทัศน์ใหม่ๆ เพื่อให้เกิดการพัฒนาที่มีผลในมิติของสังคมด้วย”

นักออกแบบหญิงกับการสร้างนวัตกรรมหรือแนวทางใหม่ในการพัฒนาชุมชน
“จากประสบการณ์ของเรา เราพยายามที่จะบูรณาการนวัตกรรมในการแก้ปัญหาอยู่เสมอ นวัตกรรมในที่นี้ ไม่ใช่เรื่องเทคโนโลยี แต่เป็นกระบวนการใหม่ ๆ แบบสร้างสรรค์ ที่เกิดจากการสร้างการมีส่วนร่วมของ Stakeholders ที่ช่วยกันคิดวิธีการในการแก้ปัญหานั้นด้วย ... การอาศัยนวัตกรรมด้านเทคโนโลยีในการแก้ปัญหาจะมีส่วนช่วยได้มากในการรวบรวมข้อมูลเพื่อวิเคราะห์ปัญหา และติดตามผล เพื่อให้ชุมชนสามารถเข้าถึงได้โดยสาธารณะ”

ประเด็นที่สำคัญของการออกแบบที่มุ่งเน้นการพัฒนาชุมชน
“ “ความยั่งยืน” เป็นสิ่งที่สำคัญที่สุดในการทำเรื่องการพัฒนาชุมชน และท้าทายที่สุด หากพิจารณาจากโครงการต่าง ๆ ที่ทางภาครัฐโยนเงินลงมา การพัฒนาจะจบลงเมื่อสิ้นสุดโครงการ (เมื่องบประมาณหมด) ดังนั้นเวลาเราจะออกแบบวิธีการแก้ปัญหานั้นจะต้องทำอย่างรอบคอบและบ่มเพาะคนขับเคลื่อน (คนในชุมชน) ไปพร้อม ๆ กัน”

นักออกแบบหญิงในชุมชนกับการสร้างแรงบันดาลใจให้กับนักออกแบบหญิงรุ่นใหม่
“อาจจะชี้ให้เห็นเป็นตัวอย่างว่า คนรุ่นใหม่มีบทบาทเป็น Change Maker ของสังคมได้ และมีคนพร้อมที่จะเห็นคุณค่าของสิ่งที่เค้าทำและสนับสนุน ผลตอบแทนที่ได้มันอาจจะไม่ใช่ในรูปแบบของตัวเงิน แต่มันจะทำให้สังคมที่เค้าอยู่ดีขึ้นจากสิ่งที่เค้าได้ทำลงไป และมันมีไม่กี่คนที่จะทำแบบนี้ได้”

ความคิดสร้างสรรค์: ความรู้ทางการออกแบบกับการช่วยพัฒนาชุมชนหรือสังคม
“เพิ่มเติมคือ ความคิดสร้างสรรค์ เป็นทักษะสำคัญ ที่เอามาบูรณาการทั้งในเรื่องการออกแบบกระบวนการการมีส่วนร่วมในการแก้ปัญหา และบ่มเพาะให้ความรู้กับชุมชน เพื่อใช้ในการแก้ปัญหา”

อนาคตของนักออกแบบหญิงกับบทบาทที่สำคัญต่อการพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืน
“หากเรามีการพัฒนาตัวเองอยู่ตลอดเวลา เพื่อให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลงของเมือง เราก็สามารถเป็น Change Maker ของสังคมได้ ด้วยความที่มีทักษะที่หลากหลาย รวมถึงสามารถเป็นตัวอย่างที่ดีของคนรุ่นใหม่ หากเราได้ทำงานในพื้นที่ที่มีคนรุ่นใหม่ที่สนใจ ควรพยายามดึงน้อง ๆ เหล่านั้นให้มาทำงานด้วย เราจะสามารถสร้างนักพัฒนารุ่นใหม่ ๆ ขึ้นมาได้ในอนาคต”

ท้ายที่สุด การออกแบบเพื่อชุมชนไม่ใช่แค่การสร้างสิ่งของหรือสภาพแวดล้อมที่ดีขึ้น แต่ยังเป็นการสร้างการมีส่วนร่วม และแรงบันดาลใจที่สามารถเปลี่ยนแปลงชีวิตของคนในชุมชนได้อย่างยั่งยืน เหมือนที่ ม.ล.จิรทิพย์ เทวกุล ได้สะท้อนให้เราเห็นถึงบทบาทสำคัญของนักออกแบบหญิงที่ไม่เพียงแค่สร้างผลงานออกแบบที่มีคุณค่า แต่ยังเป็นแรงขับเคลื่อนสังคมที่เต็มไปด้วยความหวังและความเท่าเทียม การพัฒนาอย่างยั่งยืนไม่สามารถสำเร็จได้หากขาดความร่วมมือและการมีส่วนร่วมจากทุกคนในชุมชน โดยเฉพาะจากผู้หญิงที่มักเป็นผู้ขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลงในหลายด้าน และในวันสตรีสากลนี้ เราควรจะได้สะท้อนถึงคุณค่าของการออกแบบในมิติใหม่ ที่ไม่เพียงแค่เปลี่ยนแปลงรูปแบบภายนอก แต่สร้างการเติบโตและการพัฒนาที่แท้จริงให้กับสังคมในทุกมิติ